ATHENS_REVISITED [μέρος 2]

Ο αστικός σχηματισμός της Αθήνας μπορεί να χαρακτηριστεί ένα δυναμικό σύστημα με χαοτική συμπεριφορά, με όρια που διαχέονται, με κενά και επάρματα, με τοπολογική περιπλοκότητα που ερμηνεύεται από μία νέα γεωμετρία. Είναι ένα δυναμικό σύστημα εν εξελίξει, μία διαδικασία, που παρά την εντύπωση δυσλειτουργίας, τυχαιότητας ή αυθαιρεσίας που δίνει, στην ουσία διακατέχεται από εσωτερικούς δομικούς κανόνες.
Μπορεί το τελικό αποτέλεσμα να μην έχει ποιότητες μορφολογικής ενότητας και συνοχής, ιδωμένο μέσα από το πρίσμα του ορθολογισμού, και η φαινομενικά δύσμορφη πόλη να μην επιτρέπει παρατηρήσεις τάξης και συνέπειας, είναι αυτή όμως η αταξία η οποία συνιστά την Αθήνα.
Η πόλη δεν μπορεί να είναι ορθολογική, όπως ακριβώς και ένα έργο τέχνης. Η Αθήνα είναι ένα έργο τέχνης που οι διαδικασίες του απλώνονται στο χρόνο με εναποθέσεις, με συνυπάρξεις, μία πόλη εκτός της λογικής του zoning, κάτι που χαρακτήριζε πάντα την οργάνωσή της.
Στην Αθήνα οι μεταλλάξεις των μορφών μοιάζουν να ομογενοποιούνται με κοινό παρονομαστή μία ασυνείδητη αισθητική τάξη –ή καλύτερα,αταξία. Αυτό συνιστά και την ομορφιά της Αθήνας, το γεγονός ότι είναι μία ατημέλητη πόλη.

Η Αθήνα δεν έχει στόχο να επικοινωνήσει με κατανοητή γλώσσα τους κανόνες που διέπουν τον σχεδιασμό της όλους αυτούς τους αιώνες. Η οργάνωση αυτή της διαφορετικότητας είναι που δίνει ρυθμό στην Αθήνα. Και ο ρυθμός αυτός ευνοείται όχι από την απόλυτη συνέχεια –που δεν υπάρχει άλλωστε -αλλά από την επανάληψη ενός εμβάτη [modulor] που συγκροτεί την πόλη: αρχαίο, βυζαντινό, νεοκλασικό, μοντέρνο, σύγχρονο, ψηφιακό κ.ο.κ. Έτσι προκύπτει ένας συνεχής, ομοιότροπος προς όλες τις κατευθύνσεις –οριζόντια και εν τω βάθει -αστικός ιστός, ο οποίος ακριβώς επειδή είναι ειλικρινής οδηγεί στη συνέπεια της αταξίας της Αθήνας - aυτή τη συνεπή αταξία που χαρακτηρίζει την ασυνείδητη οργάνωση της πόλης.
Η γεωμετρία που χαρακτηρίζει τη φαινομενική αταξία θα μπορούσε να παρομοιαστεί με αστερισμό στο σύμπαν [constellation]. H τυχαιοποιημένη ισορροπία της Αθήνας, ανάμεσα στο απόλυτο χάος και την ευκλείδεια γεωμετρία, μοιάζει σαν να έχει προκύψει από fractals, σε όποια κλίμακα και αν εξεταστεί. Η κατακερματισμένη Αθήνα επαναλαμβάνεται αυτούσια σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης κι έτσι συχνά αναφέρεται σαν απείρως περίπλοκη. Η Αθήνα εικονοποιεί το χάος και το χάος δε μπορεί να περιγραφεί με όρους ευκλείδειας, αλλά με όρους μορφοκλασματικής γεωμετρίας [fractal geometry]. Ο Benoit Mandelbrot, με το βιβλίο του Les Objets Fractals, επέδρασε στις θεωρίες της φυσικής και στην κατασκευή μαθηματικών μοντέλων που μπορούν να ερμηνεύσουν φαινόμενα με απρόβλεπτη εξέλιξη. Ένα τέτοιο φαινόμενο κατ’ επέκταση είναι η Αθήνα, όπου η ηθελημένη αβεβαιότητα είναι αυτή που μπορεί να μην επιζητείται, αλλά τελικά επιτυγχάνεται.

Εικόνα fractal, Πηγή The Metapolis Dictionary of Advanced Architecture, ACTAR, Barcelona 2003

Η δομή της Αθήνας και των μονάδων που τη συγκροτούν μοιάζουν να υπακούουν σε ένα εσωτερικό σύστημα αλγορίθμων. Η λογική σύνταξης της Αθήνας βασίζεται στις έννοιες της μονάδας και του συστήματος. Η επανάληψη των μονάδων στο αστικό DNA σχετίζεται με κίνηση, ιστορία, μνήμη, εξέλιξη. Η πόλη έχει ενσωματωμένο αυτό τον αλγόριθμο.
Η Αθήνα αποτελείται από διαδοχικούς και ποικίλους εντροπικούς συνδυασμούς. Ο χώρος που προκύπτει παράγεται από μία εξέλιξη επάλληλων επεισοδίων –αλληλεπιδρώντων όσο και ανεξάρτητων - που παράγουν μάλλον μία ψηφιδοποιημένη εικόνα [tessellation] που όμως έχει βάθος στο χώρο. Η Αθήνα είναι μία εμβατική τρισδιάστατη μεμβράνη με κοκκώδη σύσταση.

Η εικόνα της Αθήνας μοιάζει με φωτογραφία που έχει εκραγεί σε χιλιάδες pixels, κάτι ανάλογο με φωτογραφία στην ταινία Blow up του Antonioni. Τα pixels αυτά, ζωηρά, πολύχρωμα, αταίριαστα φαινομενικά, αναδύονται από όλα τα layers της μορφοποίησης αυτής της πόλης, από την παιδική της ηλικία, μέχρι σήμερα, για να προβάλουν στο τελικό επίπεδο και να σχηματίσουν την συνολική εικόνα. Χιλιάδες pixels που τα αντιλαμβανόμαστε μεγεθυμένα, μεμονωμένα, ως αυθύπαρκτες οντότητες, που τελικά λειτουργούν όλα μαζί, ομογενοποιημένα, για να παράξουν την εικόνα της σύγχρονης Αθήνας.
Παρόλη την τυχαιότητα, παρατηρείται παραγωγή αισθητικού αποτελέσματος από αυτό το εναλλακτικό αλφάβητο. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι από μία τυχαία παράθεση λέξεων, θα προέκυπτε ένα ωραίο νόημα. Η Αθήνα είναι ένα αέναο έργο τέχνης, που θα συνεχίζεται στο χώρο και τον χρόνο, με ένα συνεχώς επαναπροσδιοριζόμενο τέλος. Δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί και μάλλον δεν πρόκειται να ολοκληρωθεί ποτέ.

Κωνσταντίνος Μπούρας
αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ